Azərbaycan el ədəbiyyatının ən zəngin
qolunu ozan aşıq sənəti təşkil edir.Bu yaradıcılıq aləmi geniş,
çoxşaxəli olduğu qədər də qədimdir.Tarixin çox qədim dövürlərindən
başlayaraq inkişaf edib gələn bu zəngin yaradıcılıq növü bu gün davam və
inkişaf etməkdədir.
Aşıqları əsasən iki qrupa bölmək olar: yaradıcı , ustad aşıqlar, peşəkar ifaçı aşıqlar.
Yaradıcı, yaxud usatad aşıqlar gözəl şeirlər qoşur, dastanlar
düzəldir, həm özlərinin, həm də başqalarının əsərlərini məlahətli
səslərlə oxumağı bacarırlar.Onlar böyük təbə və yaradıcılıq istedadına
malikdirlər.Ustad aşıqlar həm öz şeirlərini ifa edir, saz havalarını
məharətlə çalər, həm də özləri havalara yaradırlar.
Belə yaradıcı aşıqlardan biri də əlinə saz alıb, şagirdlikdən
ustadlığa qədər yüksələn, böyük sənət yolu keçmiş Aşıq Pənah
Pənahovdur.Azərbaycan yeni dövr aşıq poeziyasının görkəmli
nümayəndələrindən biri olan Aşıq Pənah 1926-cı ildə Salyan şəhərində
dünyaya göz açmışdır.O , orta məktəbi Salyanda bitirmişdir. Hələ
uşaqlıq illərindən Aşıq Pənah saza mehrini salır.Toy – düyündə, el
içində çalıb- çağırmağa başlayır.Tədricən onun şair təbi püxtələşir,
qol qanad açır.Gənc yaşlarından şeirə, sənətə, saza böyük həvəs
göstərən Pənah sonralar bütün həyatının bu sənətə bağlayır.
Aşıq Pənah 1941-ci ildən aşıqlıq sənətinə başlayır.1944-1947-ci
illərdə Pənah Salyanda yaradılmış Dövlət Dram Teatrında işləyib.
Teatrın repertuarında operalar, operettalar, musiqili komediyalar
əsas yer tutduğundan yapışıqlı səsi olan pənah həmişə baş rolların
ifaçısı olub. "Məcnun”, "Kərəm”, "Qərib”, "Əsgər”, "Vaqif” onun uğurlu
ifasında Salyan teatrsevərlərinin, tamaşaçılarının alqışlarını
qazanıb.Məhs teatr səhnəsi Pənahın qol-qanadını açıb, ona dinləyənlər
qarşısında sıxılmadan, sərbəst çıxış etmək vərdişini aşılayıb.Elə ona
görə də Aşıq Pənah hər məclisdə meydan açıb.Söz deməkdə, saz çalıb
oxumaqda öz həmkarlarından sayılıb, seçilib.
Aşıq Pənah aşıq poeziyasının bütün növlərində öz qüdrətini
sınayıb.Onun qoşmaları,gəraylıları, gözəlləmələri, ustadnamələri,
təcnisləri, dodaqdəyməzləri, qıfılbəndləri buna parlaq misaldır.Aşıq
Pənah nəğmələri ilə xalqını, doğma Azərbaycanını Rumuniyada, Polşada,
Çexoslovakiyada, Hindistanda,Bolqarıstanda,Moldavada, Fillandiyada
dəfələrlə, yetərincə və layiqincə təmsil edib.
Bu günə qədər aşıq şerimizin inkişaf tarixini, mənşəyini, şəkili
xüsusuiyyəötlərini dil və ifadə z\nginliklərini qoruyan aşığın "Saz və
söz”, "Məhəbbətdən danışaq”, "Təzə söz”, "Təzə mahnı”, "Mənim sazım”
adlı kitabları nəşr olunub.Yaraşıqlı, şux qaməti, gözəl rəqsi,
ürəyəyatımlı səsi ilə hamının ovsunlayan, Azərbaycan adını çox yerdə
şöhrətləndirən xoşbəxtlərin xoşbəxti olan Aşıq Pənah ürəyi sarıdan
narahat olub. Buna görə də ölümünə az qalmış "Yarı yolda qoyma məni,
onsuzda son nəfəsimdə də sədəfli sazı sinəmə alıb çalasıyam”, - deyib
ürəyinə və Aşıq Pənah ömrünün çiçəklənən, yaradıcılığının püxtələşən
çağında -52 yaşında dünyasını dəyişmişdir.
Aşıq Pənah yaradıcılığının mövzu dairəsi çox genişdir.Bildiyimiz
kimi aşıq şeiri aşıq musiqisi ilə inkişaf edir.Bununla belə yeni musiqi
əsərləri aşıq şerinin şəkli xüsusiyyətlərinə təsir göstərdiyi kimi,
yeni şəkildə yaradılmış aşıq şeirləri də musiqinin inkişafına çox güclü
təkan verib.
Demək olar ki, ustad Aşıq Pənah da öz yaradıcılığında aşıq poeziyasının bütün formalarında öz təbini sınaqdan çıxarıb.
Aşığın yaradıcılığında məhəbbət lirikası əsas yer tutur.Burada
təsfir və tərənnüm edilən məhəbbət real, insani, həyatı məhəbbətdir. Bu
mənada onun məhəbbət lirikası başqa sənətkarların yazdıqlarından
fərqlənir. Ah-zar etmək, intim hisslər bu şeirə yaddır. Onlar nikbin
ruhlu, şən və oynaq əsərlərdir. Aşıq "Gözəl” rədifli şeirində yeni
məcaz yaradaraq gözəlin al yanağını dan yerinin rənginə bənzətmişdir:
Xub yaraşır əllərinə
Əcəb qoymusan xına sən.
Dan yerinin rəngidirmi
Sürtmüsən yanağına sən?!
Aşığın yaradıcılığında müxəmməs və ustadnamələr xüsusi yer
tutur.Lakin usatadnamə məzmun etibarı ilə o biri növlərdən
seçilir.Adından da göründüyü kimi,ustadnamə ustad sözü, ustad nəsihəti
deməkdir.
Aşıq poeziyasının ən çox yayılan şəkillərindən biri də
qoşmadır.Aşıq Pənah öz qoşmalarında sənətə,sənətkara qiyməti çox aydın
şəkildə ifadə edə bilmişdi.
Aşığın yaradıcılığında qoşmadan sonra gəraylı adlandırdığımız şeir növü üstünlük təşkil edir.
Dasatan aşıq yaradıcılığının bir hissəsini təşkil edir.Aşıq
Pənah qəhrəmanlıq dastanlarında xalqımızın keçdiyi tarixi mərhələləri,
məhəbbət dastanlarında isə azad məhəbbəti tərənnüm etmişdir.
Aşıq poeziyasında satirik şeirlərə, dodaqdəyməzə, deyişməyə
xüsusi yer verir.Dodaqdəyməz təcniz daha çətindir.Çünki burada həm
cinaslar işləməli, həm də şeir boyu dodaqlanmayan samitlərdən istifadə
etməlidir.
Şirin canan, şirin istək, arzu yaz,
Ürək səni şirin-şirin arzular.
Yar könlünü, yar küsdürər, yar alar,
Şirin yarın şirin sözü var olsun
Aşıq Pənahın ictimai hadisələrə həsr etdiyi şeirlərinə də
sənətkarlığı öz təsir qüvvəsini saxlayır. Aşıq bu şeirlərində
ərzəbazları, yaltaqları, rüşvətxorları tənqid atəşinə tutur.
Aşığın yaradıcılığında "Ana Kürüm” nəğməsidir.
Aşıq Pənah Pənahovun çoxcəhətli yaradıcılığı Azərbaycan aşıq poeziyasının inkişafında müəyyən mərhələ təşkil edir.
Aşığın ölümündən sonra "Sözlərimi saxla yadda” kitabı çap olunmuşdur.
2006- cı ilə Aşığın qızı Aynurə Pənahqızı "Aşıq Pənah dastanı”
adlı kitabını atasına həsr etmişdir.Kitab 4 hissədən ibarətdir.I
hissədə Aşığın qızı atasına qarşı olan hisslərini, onunla bağlı
xatirələrini qələmə almışdır.II hissədə Aşığın həyat və yaradıcılığı
qeyd olumuşdur.III hissədə Aşığa aid xatirələr IV hissədə aşığın
şeirlərə verilmişdir.Kitab Aşığın 80 illik yubileyinə həsr olunmuşdur.